Cumhuriyetin ilk elli yılma damgasını vuran siyaset adamı İsmet İnönü, askerlik mesleğine çok parlak bir başlangıç yapmış, diplomatlıktaki becerisini de daha siyasete atılmadan kanıtlamıştı. Cumhuriyeti kuran neslin asker kökenlileri arasında en parlak kurmay subaylardan biriydi. İTC önderlerinden Cemal Paşa’nın onun hakkında, “ordunun en zeki erkân-ı harbi” dediği söylenir. Ahmet İzzet Paşa’nnı Yemen’e giderken İnönü’yü de yanma almasının nedeni, ordu manevralarındaki başarılarıdır. Yemen’in durumunu herkesten iyi kavrayan İnönü bir süre sonra isyancı lider İmam Yahya’nın da dostluğunu kazanmış ve genç bir subay olmasına karşın temsilci olarak onunla konuşup isyanın sona erdirilmesinde önemli rol oynamıştır. I. Dünya Savaşı boyunca yakınında bulunduğu zamanlarda Başkomutan Vekili Enver Paşa üzerinde olumlu ve Osmanlı ordusu açısından hayırlı etkileri görülmüştür. Zor durumlarda ince hesap yapabilmekle tanınan İnönü Mütareke döneminde Anadolu’nun başarı olasılığı konusunda kısa süren bir tereddüt evresi geçirmiş ise de İstanbul’un işgali üzerine 20 Mart’ta Anadolu’ya geçmiştir. Söz konusu tereddüt, o sıralar albay olan İnönü’nün yeni evlenmiş olmasıyla açıklanabilir. İnönü kendisine üç çocuk verecek olan eşi Mevhibe Hanım’la 1919’da evlenmişti. Silah arkadaşı Atatürk gibi iyi bir hatip olan İnönü’nün ikna kabiliyeti gayet yüksekti. Askeri konularda bilgisiz olan I. TBMM üyelerinin telaşı, birçok kez İnönü’nün açıklamalarıyla yatıştırılmıştır. Yeni Türkiye’nin isteklerini Lozan görüşmelerinde hiç ödün vermeden, parlak bir ulusçu söylemle ve soğukkanlılıkla savunması birçok devlet adamının takdirini ve saygısını kazanmıştır. Ancak Serbest Fırka’nın kurulması ve Demokrat Parti iktidarı gibi dönemlerin nazik anlarında keskin bir dil kullandığı da görülmüştür.

Cumhuriyetin ilk on beş yılının neredeyse “değişmez” başbakanı olan İnönü enerjik ve yorulmak bilmez bir devlet adamıydı. Atatürk dönemini, kuramcı olmaktan çok, uygulayıcı olarak yaşamasına karşın güçlü kişiliği sayesinde ezilmemiş, hatta bağımsız davranışı 1937’de Atatürk’le arasının açılmasına neden olmuştur. İnönü o dönemde CHP’nin devletçi kanadının başındaydı. Bu nedenle, devlet nüfuzunu kullanması neredeyse kaçınılmaz olan Celal Bayar’ın önderliğindeki İş Bankası çevreleriyle sık sık çatışmıştır. Serbest Fırka’nın varlığına şiddetle karşı çıkan İnönü çok partililiğe geçişin ise mimarıdır. Bunda, demokratik bir geleneğe bağlılıktan çok, değişen dünya koşullarını iyi görebilmiş olmasının payı daha ağırlıklıdır. Aynı biçimde, 1950’lerin deneyimlerinden çok şey öğrenen İnönü’nün 27 Mayıs’tan sonra yeniden sivilleşmeyi sağlayan önemli bir işlevi olmuştur. 1965 sonrasında da “ortanın solu” ilkesini benimseyebilmiş, böylece CHP’nin yeni bir çehre kazanmasını sağlamıştır.

İNÖNÜ ANITKABİR’DE

İnönü’nün cenazesi 28 Aralık’ta düzenlenen büyük bir törenle Anıtkabir’de toprağa verildi. 27 Aralık’ta TBMM önünde katafalka konulan İnönü’nün naaşı bir gün boyunca binlerce yurttaş tarafından ziyaret edildi. Ertesi gün, İnönü’nün naaşı Harp Okulu öğrencilerinin çektiği bir top arabasıyla Maltepe Camii’ne götürüldü. Cenazeye yabancı devlet temsilcilerinin de bulunduğu kalabalık bir kortej eşlik etti. Cenaze namazının ardından gene kortej eşliğinde Anıtkabir’e doğru yola çıkıldı. Burada İnönü’nün tabutunun Harp Okulu öğrencilerinin elleri üzerinde taşınarak mezara indirilmesiyle defin töreni tamamlandı.

Rahmetli İsmet İnönü Sakarya’nın taşması üzerine 1963’te Başbakan olarak şehrimize gelmiş, Şemsiyeli Bahçe’de insanlarımızı dinlemiş. Tugay’a uğramış. Taşan Sakarya Nehri’nin sorununu gidermek için Doğancılar Köyü’ne, Turnadere’ye kadar gitmiştir.

Vali Ertuğrul Ünlüer’e ‘Bir kayık bulun bana. Sizin gezdiğiniz yerleri göreyim’ demiş de Vali;

‘Kayıkla sizin, bizim gibi gezmenize izin veremem’ demiş.

İsmet Paşa.

‘Neden?’ sorusunu sormuş.

Vali Ünlüer,

‘Tehlikeli bölge. Size bir şey olursa ben hesap veremem’ demiş. İnönü valiyi haklı bulmuş, geziden vaz geçmiş.

Vali Bey’e teşekkür ederiz. Şükredelim. Ne insan, ne hayvan ölümü yok. Buna sevinmeliyiz demişlerdi.

İnönü ile 1950 sonrası çok görüştüğüm için ‘Nihat’ın hem’ehrisi’ diye iltifat edici sözlerle beni onurlandırmıştır.