Matbaalar (1937-2004)
Kocaeli Vilayeti’ne bağlı büyükçe bir kaza durumundaki Adapazarı’nda II. Meşrutiyet yıllarında, en azından bir matbaanın var olduğu bilinmesine rağmen, şimdiki bilgilerle bu konuda kesin bilgilere ulaşılması söz konusu değildir. Şehrin basın hayatının da başlangıç yıllarını içeren bu dönem hakkında, gazetecilikte olduğu gibi matbaacılıkta da elde ancak muğlak bilgiler vardır.
Cumhuriyet dönemi Türkiye’si ile birlikte Adapazarı’ndaki matbaalarla ilgili kesin verilere ulaşmak da mümkün olmuştur. Bu doğrultuda, 1937 yılında Adapazarı’nda iki adet matbaa olduğu bilinmektedir. Bunlar Adapazarı ve İstikbal matbaaları idi ki, ilki Adapazarı gazetesini, ikincisi ise, Adapazarı gazetesi ile birlikte Millet dergisini basmaktaydı. Cavit Orhan Tütengil’in hazırladığı Sakarya Basını adlı kitaptan anlaşıldığı kadarıyla, bu iki matbaayı, “Öğretmenler Sandığı Basımevi” takip etmiştir. Bu matbaalara dördüncü olarak Necip Güllü matbaası katılacaktır.
Adapazarı’nda gazete yayınlarının aralıklı da olsa artmaya başlamasıyla, bu kez matbaa ya da basımevi kurma teşebbüsleri de birbirini takip eder oldu. Yeni gazetelerin ortaya çıkmasıyla, zamanla bunların Adapazarı’nda basılması zorunluluk halini almaya başlamıştı. Yalnızca evrak-ı matbua işi yapan matbaaların yanısıra, aynı zamanda gazete neşredebilecek basımevlerinin teşekkülü 1950’li yıllarda gerçekleşti. Bu yıllarda Fehmi Hız ve Nami Turgut’un Tez-İş, Necip Güllü’nün Necip Güllü, Ahmet Nazmi’nin İstikbal, Sebahattin Coşkun’un Coşkun ve Türk Ticaret Bankası Genel Müdürlüğü’ne ait Titaş matbaaları faaliyette idi. Bu matbaalardan Necip Güllü Matbaası’nın, Adapazarı, İstikbal ve Öğretmenler Sandığı basımevlerinden sonra Adapazarı’nın en eski matbaası olduğu bilinmektedir. Ancak bu matbaayla birlikte diğer matbaalar, sadece gazete basmıyor, diğer matbu evrak basımı işlerini de yürütüyorlardı.
1951 yılında Adapazarı Akşam Haberleri gazetesinin yayın hayatına başlamasıyla birlikte kendi matbaası da hayata geçirildi. Bu tarihten sonra günlük gazetelerin neşrinde önemli artışlar kaydedildi. Adapazarı’nda günlük gazetelerin öncüsü “Adapazarı Akşam Haberleri” gazetesi oldu. Gazetenin matbaası gazete dışında matbu evrak da basıyordu, ama asıl kurulma amacı gazete basmaktı. Bu yönüyle, şehir basınında önemli bir yere sahip olabilmiştir.
Adapazarı’nın devamlı gelişip çevresiyle birlikte vilayet olma durumuna gelmesi, yayınını sürdürmekte olan günlük ve haftalık gazetelerde ciddî biçimde ele alındı. Gazetelerin ve o zamanki yazarların vilayet olma konusunda etkinlikleri gerçekten dikkatleri çekiyordu. Hatta bu konuyla ilgili ilk ciddî teşebbüslerin gazeteler yoluyla duyurulduğu ve bir kamuoyu oluşmasında basının başlıca rolü oynadığı bilinmektedir.
Adapazarı Şehrini Kalkındırma ve Güzelleştirme Derneği’nce 1953’te hazırlattırılan Ada Karyesinden Sakarya Vilayeti’ne adlı kitapta, Adapazarı merkezinde üç matbaa bulunduğu belirtilmektedir. Bu tarihte ikisi günlük olmak üzere, üç adet gazete yayınlanıyordu. 1954’te Demokrat Sakarya gazetesinin yayınlanmasıyla birlikte, Adapazarı’nda yeni bir matbaa hayata geçirildi: Yeni Sakarya Matbaası. Sonradan Yeni Sakarya gazetesine dönüşen Demokrat Sakarya 1962’de kadar hep bu matbaada basıldı. Halefi Yeni Sakarya gazetesi de, 2004’te gelindiği bugünlerde halen bu matbaada hayat bulmaktadır. Adapazarı Akşam Haberleri ve Yeni Sakarya matbaalarının varlığı, şehrin basın-yayın hayatına büyük katkı sağlamış ve gazeteciliğin gelişmesinde öncü rolü üstlenmişlerdir.
1960’lı yıllardan itibaren İzmit ve İstanbul’da basılan gazetelerin yanı sıra, Adapazarı da basın adına merkez olmaya başlamıştır. Bu tarihlerde Adapazarı merkezde ciddî manada bir matbaa artışından bahsetmek mümkündür. Öyle ki, bu dönemde birçok gazete Adapazarı’nda basılmaya başlanmıştır. Hatta ilçelerdeki gazetelerin önemli bir kısmı dahi bu evrede de Adapazarı’nda tab ediliyordu. 1967’de, Adapazarı dışında, Geyve, Karasu ve Hendek’te de matbaa olduğu ve gazete basımıyla iştigal edildiği bilinmektedir. Ancak bu gelişmeler, bazı gazete ve dergilerin yine İzmit ve İstanbul’da basılmasının önünü tam olarak alamamıştır.
1967 depreminde, Sakarya Basını gerçek anlamda özveride bulundu. İstanbul gazetelerinin muhabirliğini yapanlar, depremin tüm vahametini gerek haber ve gerekse fotoğrafları ile işlemekte olağanüstü gayret gösterdi. Bilhassa Zekai Erdal’ın deprem anında çektiği fotoğraflar, dünya basınına anında ulaştırıldı. Erdal, bu başarısı nedeniyle, mensubu bulunduğu Milliyet gazetesinden özel ödül de aldı. Deprem sonrası Sakarya’da yeni gazete çıkarma teşebbüsleri uzun süre askıya alınmışken, 1972’den itibaren yeniden hızlı bir döneme girilmiştir. Gerek günlük gazete yayınlama, gerekse haftalık yayın organlarını piyasaya çıkarma bakımından, 1972 sonrası oldukça hareketlidir.
Sakarya Gazeteciler Cemiyeti Başkanlığı görevinde bulunmuş ve 1987’de basınla ilgili bir broşür hazırlamış olan Zekâi Erdal’ın, bu tarih itibariyle şehrin basını hakkındaki düşünceleri ve aktardığı bilgiler şu şekildedir: “Tarih süreci içinde devamlı gelişme kaydeden Sakarya Basın, bugün her şeyi ile mükemmel bir durumdadır. Ofset tekniğinin tamamıyla hakim olduğu Sakarya’da, gazeteci sayısı da giderek artmaktadır. Bugün (1987) merkezde resmî ilân yayınlama hakkına sahip günlük olarak 7 gazete yayınlanmaktadır. Bu gazeteler, Adapazarı, Anadolu, Akşam Haberleri, Gerçek, Yeni Sakarya, Sonhaber ve Yenigün olup, ofset tekniği ile basılan Sakarya resmî ilân dışındadır. Günlük yayınlandığı halde resmî ilân alamayan tek gazete ise Tribün’dür. Günlük gazetelerin dışında haftalık, ya da 15 günlük olarak yayınlanan ofset baskılı gazetelerin çokluğu da dikkat çekicidir. Necdet Çardak’ın Ada’sı, Özkan Bulmuş’un Manşet’i ve Hilmi Candeğer’in Nehir’i bu gazetelere örnek teşkil eder. İlçelerde ise Akyazı İlkhaber ile Şirin Karasu ve Hendek Postası gazeteleri haftalık olarak yayınlarını sürdürüyorlar”.
Sakarya Basını’nın başlangıcından 2004 yılına gelinceye kadar, şehre ait birçok gazete, dergi ve bülten, şehir dışında, başta İzmit ve İstanbul’da basılmıştır. Bunların hangi matbaalarda gerçekleştirildiği konusunda yukarıda bilgi verilmişti. Mahallî basınının zenginliği, uzun vadeli de olsa gazete ve dergi zenginliğinin yanında, bir basımevi zenginliğini de beraberinde getirmiştir. Türkiye’de bunun en güzel örneklerinden birisini Sakarya Vilayeti oluşturmaktadır.
1937-2004tarihleri arasında vilayette yayınlanan gazete, dergi ve bültenleri, Adapazarı merkezle birlikte ilçelerde basan basımevlerini de bir liste halinde sıralamak doğru olacaktır:
Adapazarı Matbaası, İstikbal Matbaası, Öğretmenler Sandığı Basımevi, Tez-İş Matbaası, Necip Güllü Matbaası, Coşkun Matbaası, Titaş Matbaası, Laf Ebesi Matbaası, Kardeşler Matbaası, Cür-İş Matbaası, Adapazarı Akşam Haberleri Matbaası, Özden Ofset Gazete ve Matbaacılık, Hakikat Matbaası, Güneş Matbaası, Yeni Sakarya Matbaası, Zaman Matbaası, Azim Matbaası, Cemiyet Matbaası, Gürses Matbaası, Sakarya Matbaası, Atam Matbaası, Gürhan Matbaası, Çatallar Matbaası, Işık Matbaası, Güllü Matbaası, Murat Matbaası, Sakarya Havadis Matbaası, Gerçek Matbaası, Işıktepe Ofset Matbaası, Türk Ofset Matbaası, Ada Gazetecilik Matbaacılık, Termat Matbaacılık, Sakarya Gün Gazetecilik-Matbaacılık, Özkal Ofset Matbaası, Sakarya Ofset Matbaası, Ekinci Ofset Matbaası, Bilen Matbaası, Özel Gebze Eğitim Matbaası, Ne Gü Gazetecilik-Matbaacılık, Medya Ofset Basımevi, Nil Ofset Matbaası, Işık Ofset Matbaası, Ada Gazetecilik-Matbaacılık, Zımba Gazetecilik-Matbaacılık, Bizim Sakarya Matbaası, Sakarya Hüner Ofset Matbaası, Sakarya Matbaası, Sakarya Üniversitesi Matbaası, Seçil Ofset, Dur Ofset, Burak Ofset, Bayrak Matbaası, İbrahimoğulları Ofset Matbaası, Zafer Ofset Matbaası, Tibet Ofset Matbaası’dir. İlçelerde ise şu matbaalar gazete ve dergi basımı yapmışlardı: Zümrüt (Akyazı) Matbaası, Balcı (Hendek) Matbaası, Yeşil Hendek (Hendek) Matbaası, Çileci Ofset (Hendek) Matbaası’dır.
Kaynakça
Şahin, E. (2005). Sakarya basın tarihi 1919-2004. Sakarya Gazeteciler Cemiyeti, 405-411.