Sakarya'da Okullar
1-Arifiye İlk öğretmen Okulu
Arifiye İlk öğretmen okulu 1937 yılında «Kocaeli Arifiye Eğitmen Yetiştirme Kursu» adı ile açılmıştır. 17. 4 1940 tarihinde 3803 sayılı Kanunla Kocaeli – Arifiye Köy Enstitüsü ve Arifiye Eğitmen Kursu adını almış 6 ay kurs gösterilenleri eğitmen ve 5 sınıflı ilkokul mezunlarına 5 yıllık tahsil göstererek öğretmen yetiştirmek suretiyle çalışmalarına devam etmiştir. İlkokul mezunlarının dışında 3 yıllık eğitmenli ilkokullardan mezun olan öğrenciler de okula alınmış, okulda açılmış hazırlık sınıfların da bir yıl okutulup ilkokul seviyesine getirildik ten sonra enstitünün birinci sınıfına kaydedilerek bunlar da öğretmen olarak yetiştirilmişlerdir.
1954 yılında Arifiye İlk öğretmen Okulu adını alarak sırasıyla, Arifiye İlk Öğretmen Lisesi, Arifiye Anadolu Öğretmen Lisesi, son olarak Arifiye Sağlık Meslek Lisesi olarak eğitim hizmetlerinde kullanılmıştır.
2008 yılından itibaren de bünyesinde Yazı İşleri Müdürlüğü, Nüfus Müdürlüğü, Mal müdürlüğü, Tapu Müdürlüğü ve S.Y.D. Vakıf Müdürlüğünün bulunduğu Kaymakamlık Binası olarak kullanılmaktadır. Arifiye Öğretmen Lisesi, zeki köy çocukları ve kenar mahallelerin zayıf kesimlerinin tercih ettiği bir okul olarak ortaya çıktı.
2-Adapazarı Kız Enstitüsü
Adapazarı Kız Enstitüsü 1942-1943 ders yılında Akşam Kız Sanat Okulu olarak öğretime başlamıştır. 1943 depreminde okul tamamen yıkıldığından 1943-1944 öğrenim yılında ortaokulun bir bölümünde faaliyetini sürdürmüş, bilâhare de bedeli vilâyet bütçesinden karşılanan şahsa ait kiralık bir eve taşınmıştır. Adapazarı’nın vilâyet oluşundan sonra 1955-1956 tedris yılında okul belediye karşısındaki Çocuk Esirgeme Kurumu binasında Kız Enstitüsü olarak öğretime devam etmiş. Akşam Kız Sanat Okulu da kız enstitüsü bünyesine dahil edilmiştir.
3-Adapazarı İmam Hatip Okulu
Adapazarı İmam Hatip Okulu 1.12.1956 günü belediye binalarının bir kısmında öğretime başlamıştır. 1956-1957 senesi okulun her türlü ihtiyacı Okul Yaptırma ve Koruma Derneği tarafın dan karşılanmıştır. İmam-Hatip okulu 1.devreden ilk mezunlarını 1959-1960 II. devreden ilk mezunlarını da 1962-1963 öğretim yıllarında vermiştir. Okula 1963-1964 yılı için 50 parasız yatılı öğrenci kontenjanı ayrılmış, bir yıl sonra bu kontenjan 100 öğrenciye çıkarılmıştır.
2023 yılında Adapazarı Anadolu İmam Hatip Lisesi Müdürü Mustafa Bulut, “Türkiye’nin yedinci İmam Hatip Lisesi olarak 17 Aralık 1956 da eğitim öğretime başlayan okulumuz bu gün 68 yaşında” şeklinde konuşarak duygularına yer vermiştir. Okulun mezunları arasında eski Sakarya Büyükşehir Belediyesi Başkanlarında Ekrem Yüce’de yer almaktadır.
4-Adapazarı Ticaret Lisesi
Ticaret Lisesi ilk defa Ticaret Ortaokulu adı altında 1946 – 1947 ders yılında o günkü Akşam kız sanat okulunun bulunduğu Çocuk Esirgeme Kurumu binasında öğretime başlamıştır. 1952- 1953 öğretim yılının ikinci devresin de okul liseye ve adı da Ticaret Lisesine dönüşmüş ve 1956 yılında şimdiki binasına taşınmıştır. Halen lisenin bulunduğu bina halkevi binası olarak kullanılmakta iken Bakanlar Kurulu kararı ile Ticaret Lisesine tahsis edilmiştir.
5-Adapazarı Lisesi
Adapazarı Merkez Ortaokulunda 1955-1956 ders yılı başında öğretime başlamıştır. Adapazarı Lisesi, açıldığı 1955’ten 1961’e kadar bugünkü Büyükşehir Belediyesi binasında hizmet vermiştir. 1961-1962 öğretim yılı başında Merkez Ortaokulundan ayrılarak İmam Hatip okulu ile öğretime devam etmiş, 1966 – 1967 yılında da kendi adına inşa edilen Çark Caddesindeki şimdiki binasına geçmiştir. 1971 – 1972 öğretim yılında lise iki devre hale getirilmiş, 1972 – 1973 yılında hizmete giren pansiyon binası ile eğitim ve öğretim hacmi hayli genişlemiştir. Yabancı dil olarak lise de İngilizce, Fransızca ve Almanca dersleri okunmaktadır.
Sosyolojik açıdan bakıldığında Adapazarı Lisesi, “beyazların okulu” olarak nitelendirilmiş ve tüccar, eşraf, bürokrat ve memur ailelerinin tercih ettiği bir okul olmuştur. Emekli Coğrafya Öğretmeni Altan Balcıoğlu’nun aktardığı bilgilere göre, Adapazarı Lisesi’nin varlığı ve gelişimi, şehrin eğitim tarihinde önemli bir dönüm noktasıdır. Balcıoğlu, eğitimci bir aile üyesi olarak, okulun kuruluşunda ve sonrasındaki gelişmelere tanıklık etmektedir. 13 Mayıs 2011 yılı tarihi itibarıyla bugün Adapazarı Atatürk Lisesi olarak hizmet vermektedir.
6-Sanat Enstitüsü
Adapazarı Sanat Enstitüsü 1946 yılında 3 yıllık orta sanat okulu olarak açılmış, daha sonra Erkek Sanat Enstitüsü adını almıştır. Okul ilk olarak bugünkü merkez ortaokulu binasında açılmış, yeni binasına 1958 yılının Şu bat ayında taşınmıştır. 1968 yılında eğitim ve öğretim programına elektrik ve motor bölümleri ilâve edilmiştir. Enstitü kurulduğu günden beri sanat ve kül tür yönlerinden çevreye çok faydalı hizmetler de bulunmuş, akşam kursları ve gezici köy kursları vasıtası ile de pek çok yetişkini iş ve meslek sahibi yapmıştır. Kuruluş tarihinden itibaren birçok sanat etkinliğine ev sahipliği yapan Adapazarı Sanat Enstitüsü, birçok ünlü sanatçının yetişmesine olanak tanımış, dolayısıyla Türkiye’nin kültürel hayatına önemli katkılarda bulunmuştur.
7- Akyazı Akşam Kız Sanat Okulu
1970-1971 ders yılında belediye tarafından temin edilen bir binada bir öğretmen ve 150 öğrenci ile öğretime başlamıştır. 1973 yılında “Akyazı Pratik Kız Sanat Okulu” olarak değiştirilmiş ve aynı yıl Akyazı Lisesi’nin yapılan binasına taşınması ile boşalan bu günkü binasına taşınmıştır. Maliye Bakanlığının 22.11.1980 tarih ve 3121–27210 / 80 şb. 4 / 1 mad. / 1889 sayılı emirleri ile bina ve arsanın kullanımı Kız Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü’ne verilmiştir. 1976–1977 öğretim yılından itibaren Kız sanat Ortaokulu, Pratik Kız Sanat Okulu ve Uygulama Anaokulu Akyazı Kız Meslek Lisesi bünyesinde faaliyetlerini sürdürmektedir.
8-Hendek Akşam Kız Sanat Okulu
1967-1968 ders yılında Atatürk ilkokulunun bir bölümünde öğretime başlamıştır. Halen kirası Millî Eğitim ‘Bakanlığınca ödenen geçici bir binada dikiş, nakış, moda ve çiçek dalların da öğretime devam etmektedir. Türkiye’de kadınların sanatsal yeteneklerini geliştirmeye yönelik önemli bir adım olmuştur. Kuruluşun amacı, özellikle kırsal kesimde yaşayan kadınların sosyal, kültürel ve ekonomik durumlarını iyileştirmek, onlara mesleki beceriler kazandırmak ve sanat eğitimi yoluyla özgüvenlerini artırmaktır. Günümüzde Öğretmenevi ve Akşam Sanat Okulu olarak hizmet vermektedir.
9-Geyve Kız Sanat Okulu
1965 – 1966 öğretim yılında Geyve Belediyesinin kiraladığı eski ahşap bir binada öğretime başlamıştır. 20.11.1967 tarihinde Millî Eğitim Bakanlığınca yaptırılan 3 sınıf ve 1 iş atölyesinden ibaret binasına geçmiştir. 1968 – 1969 öğretim yılında Kız Sanat Orta okulu da aynı binada faaliyete geçmiştir. Günümüzde Geyve Öğretmenevi ve Akşam Sanat Okulu olarak faaliyetlerine devam eden okul yerel ve küresel rekabet anlayışı içerisinde; evrensel değerlere saygılı, toplam kalite yönetimi ilkelerini benimsemiş, tüm çalışanlarının parçası olmaktan gurur duyduğu, takım çalışmasını teşvik eden, katılımcı ve paylaşımcı bir yönetime sahip bir eğitim anlayışına sahiptir. 1 tane 4 Kişilik oda 5 tane 2 Kişilik oda 2 tane süit odaya sahiptir.
10- Akyazı Lisesi
Akyazı Ortaokulu adı ile 1953-1954 ders yılı başında Akyazı Belediyesinin bir odasında öğretime başlamıştır. 1954-1955 öğretim yılı başında bugünkü binasına gelmiş, 1970-1971 öğretim yılında ikinci devresi de açılarak Akyazı Lisesi adını almıştır. Almanca ve İngilizce dersleri okunmaktadır. İlk mezunlarını 1972-1973 öğretim yılı sonunda vermiştir. Aralarında MHP Sakarya eski Milletvekili Zihni Açba’da bulunmaktadır.
11-Geyve Lisesi
1948 – 1949 ders yılında eski ilkokul binasında öğretime başlamıştır. Daha sonra Millî Eğitim Bakanlığınca halkında katkısı ile ortaokul için ilkokul binasına ek bir pavyon yapılmıştır. Şimdiki halde adı geçen binada öğretime devam edilmektedir. Ancak 1970-1971 ders yılında ikinci devre lise haline getirilmesinden sonra bina ihtiyaca cevap veremeyecek duruma gelmiştir. 1972-1973 öğretim yılı sonunda ilk mezunlarını vermiştir. Yabancı dil olarak Fransızca ve İngilizce okunmaktadır. Geyve Lisesi, 1948-1949 Öğretim yılında “Geyve Ortaokulu” adıyla öğretime açılmıştır. İlk binası, daha önce Merkez ilkokul olarak kullanılan ahşap iki katlı olup, okulun açılışının üçüncü yılında yetersiz kalmasından dolayı doğu yönünde tek katlı “L” şeklinde ek bina ilavesiyle genişletilmiştir. 1970-1971 Öğretim yılı başında Lise bölümünün açılması ile “Geyve Lisesi” adının almıştır. Binanın yetersizliğinden dolayı, Lise bölümünün açılmasından sonra ikili öğretime geçilmiştir. 1975-1976 Öğretim yılının ikinci döneminde, Dere Sokak’ta yeni binasına geçilmiştir. Tip proje 21 derslikli yeni binaya geçildikten sonra normal (Tekli) öğretime dönülmüştür. İlk binası da Geyve İmam-Hatip Lisesine devredilmiştir. 2010-2011 Öğretim Yılına kadar Genel Lise olarak eğitime devam eden Geyve Lisesi, Ortaöğretim Genel Müdürlüğünün 29.06.2010 tarih ve160.01.00/5299 sayılı kararları ile Geyve Ali Fuat Başgil Anadolu Lisesi adını almış, Anadolu Lisesine dönüştürülmüştür. Geyve Ali Fuat Başgil Anadolu Lisesi, 2016’da adı yeniden değiştirilerek Geyve Elvan Bey Anadolu Lisesi ismini almıştır.
12. Karasu Lisesi
Karasu ortaokulu adı ile 1953 yılında öğretime başlamıştır. Okul mahallî dernekler ve Millî Eğitim Bakanlığının ortaklaşa yardımları ile inşa edilmiştir. Okulun arsasını da Karasu Belediyesi bağışlamıştır. O zamanın ilçede bulunan yönetici ve memurları okulun yapımına önderlik etmişler ve günlerce çalışmak suretiyle okulun temelini memurlar açmışlardır. 1965 yılında bina tevsi edilmiştir. 1970-1971 Eğitim Öğretim yılında 2 katlı 15 derslikli yeni hizmet binası ile “Karasu Lisesi” adını almış, ortaokullar aynı binada eğitime devam edilmiştir. Lise yaptırma derneğince 1970 yılında ortaokul bahçesinde temeli atılan lise binasının inşaatı da 1972 – 1973 öğretim yılına yetiştirilmiştir. Bina tamamen dernek tarafından yapılmıştır.
Bu gayreti takdir eden Millî Eğitim B kanlığı ikinci katın yaptırılmasını üzerine almıştır. 1994-1995 Eğitim Öğretim yılında okulumuz bünyesinde Yabancı Dil Ağırlıklı Lise açılmıştır. Aynı yıl Şırnak ilinde şehit olan ilçemiz halkından Üsteğmen İbrahim Abanoz’un adı okula verilerek Şehit Üsteğmen İbrahim Abanoz Lisesi adını almıştır. 2006 yılından itibaren İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) tarafından yaptırılan 24 derslikli 4 katlı yeni hizmet binası Anadolu Lisesine dönüştürülmüş ve İMKB Şehit Üsteğmen İbrahim Abanoz Anadolu Lisesi adıyla eğitim öğretimine devam etmiştir.
13-Hendek Lisesi
1945-1946 ders yılında, halk yardımı ile yapılan 8 derslikli ahşap bir bina, ortaokul olarak öğretime başlamıştır. 26 Eylül 1945 tarihinde, Kocaeli Valisi, milletvekilleri ve Milli Eğitim Müdürü’nün katılımıyla görkemli bir törenle açılışı gerçekleştirilmiştir. Ancak, 1961 yılında bu bina yanmış ve ortaokul, Atatürk İlkokulu’na taşınmak zorunda kalmıştır. Aynı yıl, bu amaçla kurulan bir dernek tarafından yeni bir inşaata başlanmış, ardından Millî Eğitim Bakanlığı tarafından inşaat tamamlanarak okul, 1964-1965 ders yılında bugünkü binasına taşınmıştır. 1969-1970 öğretim yılında, ortaokul bünyesinde lise kısmının açılmasıyla Hendek ilçesi, bu liseye sahip olmuştur. 1969-1970 öğretim yılında, liseye ikinci devre eklenerek okul, tam anlamıyla lise haline getirilmiştir. 1972 yılında okul, ilk mezunlarını vermiştir.
14-Sabihanım İlkokulu
Daha evvelki sayfalarda Cumhuriyetler evvelki durumunu fotoğrafı ile tespit ettiğimiz Sabihanım İlkokulu Adapazarı merkezinde mevcut ilkokulların en eskilerindendir. Adapazarı ilk defa Sabihanım ilkokulu ile eğitime kavuşmuştur. Eldeki kayıt ve edinilen bilgilere göre okul Kocazade mahallesinde ve Kömürpazarı mevkiinde Mehmet Efendi’nin fırınının arkasın daki arsada yapılmış ve ilk defa 1810-1820’lerde faaliyete geçmiştir. Okulun ilk öğretmeninin kim olduğu bilinmiyorsa da okulda öğretmenlik ve müdürlük yapan Sabiha Hatun un büyük emek ve fedakârlıklarının karşılığı olarak onun ismine hürmeten bu okulun adına Sabiha Hatun denmiştir. Sabiha Hatun ismi uzun yıllar kullanıldıktan sonra Sabihanım halini almıştır. Önceleri okulda kız öğrenciler öğretim görürlerdi. Yalnız okuma öğretilir, yazma öğretilmezdi. 3 sınıf üzerinde faaliyet gösterir, 3 sınıfı bitiren okuldan mezun olurdu. Okul talebelerin getirdikleri haftalıkla idare edilirdi.
Hoca parası denen haftalık, zamanla ihtiyacı karşılamadığından okul namına halk yardımları ile yapılan dükkânların kiraları okul ihtiyaçlarına tahsis edilmekteydi. 1899 – 1904 tarihleri arasında hükümet kız okullarının yükünü kendi üzerine almış, bu devirlerde açılan yeni okullar çoğalmaya başlamıştı. Özel okullarda öğrenciler azalmaya yüz tuttuğun dan okulun yaşama olanağı kalmamıştı. Fakat bu defa hükümetçe bir bina kiralanmış ve yine Sabiha Hatun a izafeten bir okul açılarak kız öğrencilerin okutulmasına devam edilmiştir. Sabihanım ilkokulu böylece Milli Eğitim kadrosuna girdikten sonra geride kalan akarının çürümeye yüz tuttuğu görülmüştür. Mütevellisi değişmiş ve mütevelliliğine Adapazarı Rehber-i Terakki okulu müdürü olan ve daha sonraları Kocaeli Millet vekilliğini yapan Ali Dikmen getirilmiştir. Sabiha Hatun isminin ebedileşmesi için aynı adı taşıyan yeni bir okul yapılması için teşebbüse geçilmiş, o zaman İstanbul Evkaf Nezaretinde bulunan Ali Dikmen vasıtası ile Evkaf Nezaretinden 300 altın lira para alınmış, bu para halktan toplanan para ile birleştirilerek halkın temin ettiği taş, çakıl, kereste vesaire ile şimdiki bulunduğu yere okul yapılmıştır.
Mustafa Kemal Paşa 20 Haziran 1922 günü Sabiha Hanım kız okulunu ziyaret etmiş, yemek pişirme dersinin imtihanı vesilesiyle şerefine düzenlenen çay ziyafetine katılmıştır. Ziyafette Adapazarı’nın ileri gelenleri, Mustafa Kemal Paşanın eski matematik öğretmenlerinden emekli Faik Bey hazır bulunmuşlardır. O günleri bizzat yaşayan bir hanım: “Atatürk’ün okulumuzu ziyaret edeceğini öğrenince biz öğretmenler de pasta-çörek vs. hazırladık. Atatürk beraberinde Kaymakam ve Belediye Başkanı’nın yer aldığı kalabalık kişilerle geldi. O zamanki müdiremiz Şehime Hanım ile okulu gezdiler. Daha sonra öğretmenlerle çay-pasta sohbetine katıldılar. Bizlerle uzun süre konuştular. Atatürk, bizimle fotoğraf çektirdi. Sanıyorum bu fotoğraf Sabiha Hanım İlkokulu’nda asılıdır” diye bilgi vermiştir.
14-Merkez Ortaokulu
Merkez Ortaokulu 1915 yılında Adapazarı İdadisi adı ile açılmıştır. Her yıl bir sınıf ilâve edilerek 1917 yılında tam şeklini almıştır. 1920 yılında okul tasarruf maksadı ile vilâyet tarafın dan kapatılmış fakat mektep muallimlerinden Faik, Asım, Hakkı, Cemil Istapan Beylerin gayreti ile talebe parasız olarak öğrenime devam etmiştir. 5 Mart 1921 tarihinde vilâyetçe resmen ve tek rar açılmış fakat 27 Mart 1921 de Adapazarı’nı düşmanın işgal etmesi üzerine Hendek’e nakle dilerek tedrisata orada devam edilmiştir. 1923 yılına kadar okul istikrarsız bir halde bulunduğundan o güne kadarki resmî kayıtlar elde edilememiştir. 1923 yılında çıkarılan bir Kanun uyarınca idadîler özel idarelerden umumî muvazeneye alınmıştır. Maarif Vekâleti Adapazarı idadisi de dahil olmak üzere 14 idadiyi kapatmıştır. Atatürk’e yapılan müracaatlar üzerine bu idadiler tekrar açılmış ve 1924 den sonra lise adını almışlardır. Bu arada Adapazarı İdadisi de Adapazarı Lisesi olmuştur. 1926-1927 ders yılında mektebin adı ve teşkilâtı orta mektebe çevrilmiş ve ilk kısım kapatılmıştır. 1955 yılına kadar ortaokul olan merkez ortaokulu 1955-1956 ders yılında lise haline getirilmiştir. 1956-1957 ders yılında son sınıfı da açılarak nihai şeklini almıştır. 1961-1962 ders yılı başına kadar orta ve lise kısmı beraber tedrisata devam etmiş fakat bu ders yılı başında lise bölümü ayrılarak Adapazarı Ortaokulu adı ile müstakil hale getirilmiştir. 17 Ağustos 1999 depreminden sonra okul binası Tepekum Mahallesi, Şehit Mehmet Nuri Kocabıyık Sokak’taki şimdiki binasına taşınmış ve Merkez Atatürk İlköğretim Okulu adıyla eğitim ve öğretime ilköğretim kısmını da ilave ederek başlamıştır. 2010 yılında okulumuzun ismi Mustafa Kemal Atatürk İlköğretim Okulu olarak değiştirilmiştir.
15-Arifiye Ortaokulu
Arifiye Belediye Başkanı Sefer Kubilay başkanlığında kurulan Arifiye Ortaokulu Kurma ve Yaşatma Derneğinin olumlu çalışmaları sonucun da 25.09.1969 tarihinde hizmete başlanmıştır. İlk olarak belediye binasında eğitim veren okul, kendi binasında kesintisiz olarak eğitim faaliyetlerine devam etmektedir. 1998-1999 yılında 8 yıllık ilköğretim okulu olarak eğitim vermeye başlayan okul, 2013-2014 yılından itibaren ortaokul olarak faaliyet göstermektedir. 04.02.2022 tarihinde yıkım kararı nedeniyle Arifiye Anadolu İmam Hatip Lisesi’ne geçici olarak taşınmış ve burada eğitimine devam etmektedir. Okulda 12 şube, 1 özel eğitim sınıfı, 1 destek eğitim odası ve çeşitli idari odalar bulunmaktadır. Üç katlı binanın iki katı okul tarafından kullanılmaktadır. Okul sosyal faaliyetleri, sınav başarıları ve sportif dereceleriyle dikkat çekmekte birçok öğrencisi çeşitli liselere yerleşmektedir. Her yıl TÜBİTAK bilim fuarı, Teknofest, seminerler, kültürel etkinlikler ve çeşitli spor branşlarında yarışmalara katılmaktadır.
Kaynakça
Berrin Sarıtunç, Tuğba Saygılı, and Elif Uzun. “1925-1950 Yılları Arasında Ulusal Basında Yer Alan Geyve Haberlerindeki Halk Kültürü Unsurlarına Ait Bir Durum Değerlendirmesi.” Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2024.
Nureddin Ergin, “Arifiye Öğretmen Okulu ve Tarihçesi.” İstanbul, Sakarya Sosyal Araştırma Merkezi Yayını,1968.
Bülent Bayraktar, Sosyal ve Ekonomik Yönleriyle Sakarya. Sakarya Üniversitesi, 1998.
Resül Narin, “Cumhuriyet Döneminin Yıkıcı Depremlerinden 1967 Depremi ve Adapazarı’na Etkileri.” Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 2024.