Osmanlı’dan Cumhuriyet’e: Adapazarı’nda İlk Hükümet Konağı

Adapazarı’nın ilk Hükümet Konağı, 1892 yılında inşa edilmiş ve çevresindeki telgraf ofisi, gümrük evi, belediye oteli, polis binası, itfaiye binası ve hapishane gibi yapılarla birlikte şehrin idari merkezini oluşturmuştur. Bu idari birimler, kentin ticari hayatının kalbi olan pazar alanı ve merkez camilerine yakın bir konumda yer alıyordu. O dönemde Adapazarı, merkezde camiler, çevresinde çarşılar ve bunların etrafında gelişen mahalleleriyle tipik bir Osmanlı kasabası görünümündeydi.

Demiryolu ve Kentin Dönüşümü: 19. yüzyılın sonlarında demiryolunun bölgeye ulaşması, Adapazarı’nın yapılı çevresini dönüştürerek şehrin ekonomik ve sosyal dokusunu değiştirdi. Geleneksel idari merkezi, demiryolunun sağladığı yeni ticari olanaklar nedeniyle eski önemini kaybetmeye başladı.

Bu dönüşüm, 1954 yılında Sakarya’nın bağımsız bir il haline gelmesiyle hız kazandı. Yeni il statüsü, modern bir idari merkeze duyulan ihtiyacı artırdı. Bu gereksinim, Bayındırlık Bakanlığı tarafından düzenlenen ulusal bir yarışma sonucunda inşa edilen Sakarya Hükümet Konağı ile karşılandı. Böylece, şehrin yeni idari merkezi modern bir yaklaşımla şekillenmeye başladı ve Adapazarı’nın kentsel gelişiminde önemli bir dönüm noktası oldu.

Sakarya’nın Tarihi İhtişamı: Hükümet Konağı

Modern Bir Eserin Hikayesi: Sakarya Hükümet Konağı’nın mimari ekibini oluşturan Enis Kortan, Nişan Yaubyan ve Harutyun Vapurciyan, 1953 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi’nden mezun olarak mesleki kariyerlerine adım attılar. 1930’lar ve 1940’lar, Türkiye’de modern mimarlık anlayışının şekillendiği bir dönem olurken, bu mimarlar da eğitim süreçlerinde modernist yaklaşımları ve işlevselliği ön planda tutan bir anlayışla yetiştiler. Cumhuriyet döneminde mimarlık yarışmaları, kentlerin mimari kimliğini şekillendirmede önemli bir rol oynadı.

Adapazarı, 1954 yılında resmen Sakarya ilinin merkezine dönüştü ve bu dönüm noktasında modern bir hükümet konağı inşa edilmesi gündeme geldi. Sakarya Hükümet Konağı projesi de bir yarışma sonucunda hayata geçirildi.

1955 yılında Bayındırlık Bakanlığı tarafından Sakarya Hükümet Konağı için ulusal bir mimarlık yarışması düzenlendi.

1956-1955 yılında Bayındırlık Bakanlığı tarafından düzenlenen ulusal mimari yarışmayı, Enis Kortan, Avyerinos Andonyadis, Nişan Yaubyan ve Harutyun Vapurciyan’dan oluşan ekip kazandı. Modern mimarlık anlayışını yansıtan proje, Le Corbusier etkisi taşıyan planlama yaklaşımıyla dikkat çekti. Yarışmayı kazanan bu tasarım, işlevsellik ve estetiği bir araya getirerek dönemin modernist mimari ilkelerini başarıyla yansıttı.

Sakarya Hükümet Konağı’nın İnşası ve Mimari Özellikleri: Fonksiyonel tasarımı ve özgün yapısıyla dönemin en dikkat çekici kamu yapılarından biri olan Sakarya Hükümet Konağı, 1960 yılında tamamlanarak hizmete açıldı. Beş katlı betonarme yapı, şehrin yeni idari merkezi olarak tasarlandı ve modernist mimari anlayışıyla dikkat çekti.

Yapının inşaat süreci, yerel medyada geniş yer buldu. 1954 tarihli yerel gazete haberlerinde, bina alanının iki yüksek mühendis tarafından ölçüldüğü ve Sakarya Hükümet Konağı’nın dönemin en az sayıdaki modern hükümet konaklarından biri olacağı belirtilmiştir.

Sakarya Hükümet Konağı, Elazığ ve Urfa Hükümet Konağı projeleriyle benzer bir plan tipolojisine sahipti. Bölümlü tasarımı ve insana ölçekli yaklaşımı, yapıyı öne çıkaran unsurlar arasındaydı. Enis Kortan ve ekibi, mimari projelerinde insani ölçekleri koruma gerekliliğini vurgulamış ve tek bir masif yapı yerine farklı kütlelerden oluşan bir tasarım tercih etmiştir.

1967 yılında meydana gelen depremde, bina büyük bir hasar görmeden ayakta kaldı. Bu durum, yapının mühendislik başarısını ve dayanıklılığını kanıtlamıştır.

Sakarya Hükümet Konağı, 1999 yılında meydana gelen büyük depremde de dayanıklılığını bir kez daha gösterdi. Marmara Depremi’nde yapı, büyük bir yıkım yaşamadan ayakta kalmayı başardı. Bu durum, yapının mühendislik kalitesini bir kez daha ortaya koydu. Ağır hasarlı olması nedeniyle yıkım kararı alındı.

Sakarya Hükümet Konağı, 1967 ve 1999 yıllarında meydana gelen yıkıcı depremlere dayanıklılığı ile öne çıksa da, 17 Ağustos 1999 Marmara Depremi’nde ağır hasar aldı. Güçlendirme çalışmalarının yapılmasına rağmen, 2000’li yıllarda alınan bir karar ile bina yıkıldı.  Şehrin idari merkezinin Camili bölgesine taşınmasına karar verildi. ve yerine bir meydan ile yeraltı otoparkı inşa edildi.

Yeni Valilik Binası

Deprem sonrası kentin yeniden yapılandırılması kapsamında, tüm kamu kuruluşlarının bir araya toplandığı yeni bir idari merkez oluşturulmasına karar verilmiştir. Bu doğrultuda, Camili bölgesinde yeni bir kent merkezi planlanmış ve Valilik, Hükümet, Maliye ve Adliye gibi tüm idari birimlerin burada yer alması öngörülmüştür. Deprem bölgesinin kısıtlamaları göz önünde bulundurularak, az katlı ve yaygın bir “İdari Kampüs” anlayışı benimsenmiş, ana mekânsal kurgu bir avlu etrafında şekillendirilmiştir.

Yeni Sakarya Valilik Kampüsü, dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından 20 Şubat 2009 tarihinde hizmete açılmıştır.

KAYNAKÇA

Nurcan Yazıcı Metin. Son Dönem Osmanlı Mimarlığının Başyapıtları: Hükümet Konakları. Edited by A.Budak & M.Yılmaz. İstanbul, 2019.

İlber Ortaylı,“Söyleşi: Osmanlı’dan Bugüne Hükümet Konakları.” Mimarlık, 203 (1984).

Nurcan Yazıcı Metin. “Trabzon Örneğinde Tanzimattan Cumhuriyete Hükümet Konağı Binaları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, No:1 (2008).

Feray Koca. “Muğla’da Osmanlı’dan Cumhuriyete İdari Merkezin Sembolü: Hükümet Konakları,” Mimarlık, sayı: 319 (2016).

Nilay Özkan. “Sakarya Government House and the Transformation of the City Center during the Second Half of the 20th Century”, Yüksek Lisans Tezi, METU Graduate School of Social Sciences, 2020.

Yusuf Çetin. “II. Abdülhamid Dönemi 1876-1909 İmar Faaliyetleri Işığında Kocaeli/Akhisar-ı Geyve Pamukova Hükûmet Konağı Üzerine Bir Değerlendirme.” Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 25 (2021): 140-160.

Serhat Ulubay. “Türkiye Mimarlığının “Sessiz ve Üretken” Aktörü: Nişan Yaubyan.” Mimarlık 420 (2021).

Resul Narin, Cumhuriyetin İlk Yıllarında Adapazarı Ticari Hayatına Dair Tespitler. Edited by Ertaş M., Aydın M., & Bilgin A. Sakarya, 2017.