Enstitülerin köyü ve bunun neticesi olmak üzere Türkiye’yi kalkındıracak tipte öğretmen yetiştirdiği iddiası ise gülünç olmaktan ziyade acınılacak bir iddiadır. Köylü sadece kırılan sapanını tamir edemediği penceresini camını takamadığı kapısını bizzat yapamadığı veya okur-yazar olmadığı batıl itikatlara saplandığı gelenekçi olduğu için kalkınamıyor olsaydı ve enstitü mezunları da bunları temin etseydi iddia bu kadar saçma olmazdı. Hakikatte köylü batıl itikatlara inandığı veya gelenekçi olduğu için değil toprağının vasıflarını hangi gübreyi ve tohumu kullanması lazım geldiği iklim şartlarını bilemediği ve lüzumsuz aletlere vasıtalara sahip olamadığı için kalkınamamaktadır. Bu bilgileri bir ilk mektep tahsili veremeyeceği için okur-yazar olmasının kalkınma bakımından bir ehemmiyeti yoktur. Batıl itikatlarını ve gelenekçi olmasına gelince bunlar da kalkınma itibariyle pek mühim değildir. Çünkü bunlar kalkınamamanın sebepleri değil neticesidir. Zaten ilim bakımından bu iddialarla köylünün batıl itikatları arasında bir fark yoktur. Çünkü bir inanç, bir kanaat veya fikir vakıaya realiteye uymadığı için batıl itikat olduğuna göre; mevzunun hiçbir kıymeti olmadığı gibi köylünün kafasında olmasıyla münevverin kafasında bulunmasının da bir ehemmiyeti yoktur. Batıl itikat hem cehaletin kisvesine bürünebilir, hem de ilmin kılığına girebilir. Neden zararlı, münevverinkiler faydalı olsun? Bu yönlerden köy enstitüsü mezunları kıymetlendirilecek olursa onların bu büyük davanın adamı olmadıkları kendiliğinden meydana çıkar. (Bu adam çok cahil A.Ç.)

Bununla şüphesiz bu gençlerin değersiz olduklarını söylemek istemiyoruz. Bilakis tanıdıklarımız arasında temizliklerini, dürüstlüklerini idealistlik ve çalışkanlıklarına fedakârlıklarına hayran kaldığımız gençler vardır. Hele anlayışlıklarını taktir etmemek mümkün değildir. Fakat onların bu vasıflara saygılı olmalarını bu davayı başarmalarına kafi gelmez. Çünkü bu dava onların kudretle bilgileri dışındadır. Bir insan bilmediği, bizzat yapamadığı şeyleri başkalarına nasıl öğretebilir.

Köyü kalkındıracak bilgi ilmi bir ihtisas bilgisidir. Toprak üzerinde toprağın vasıfları ihtiva ettiği maddeler, tohumlar, gübreler, iklim şartları o toprağa uygun aletler vasıtalar işleme tarzları üzerinde derin bilgisi olan muhtelif mütehassıslara ihtiyaç vardır. Bu bilgileri değil, Köy Enstitüsü alelade bir lisanla üniversite dahi veremez. Muhtelif mütehassısların mahallinde araştırmaları neticesinde ancak elde edilebilir. Halbuki bizim ziyaret ettiğimiz Köy Enstitülerinde Bursa veya benzeri ziraat mekteplerinin mezunları muallimlik ediyor ve enstitünün arazisi köylülere ektirilip biçtiriliyordu. (Yalan…)

Bundan başka köyün asırlar boyunca hususi şartlara göre gelişen kendine has iyi-kötü bir kültürü olduğu kabul edilmelidir. Her kültürde olduğu gibi Dünya’nın en halis, en özlü ve en mukavemetli iki unsurunu Mehmetçik ile anasını yetiştiren bu kültürde de peşin hükümler batıl itikatlar zararlı unsurlar bulunabilir. Fakat yalnız bunları görüp hakiki kıymetlerini onun özünü görememek büyük bir gaflet olur. Onun için köy cemaatını kafası sapık fikirler peşin hükümler ve başka neviden batıl itikatlarla doldurulmuş asri mollaların eline bırakmak kadar tehlikeli bir şey olamaz. Onun için dünyanın en korkunç müstemlekecilerinden biri olan Hollandalılar yerlilerle temas edecek memurlarını üniversite mezunları arasından seçtikten sonra onlara ayrıca kültür antropolojisi ve sosyal psikolojiden ibaret olmak üzere 4 senelik hususi bir tahsil yaptırmakta idiler. Halbuki bugün Köy Enstitülerinde biraz daha fazla bilgi verildiği için şikayet edilmektedir. Sonra bizim gezdiğimiz elliye yakın köyün hiçbirinde eski enstitü mezunlarının sözde öğrendikleri sanatları icra ettiklerini görmediğimizde söylemeliyiz. (Çok büyük yalan A.Ç.)

Bu izahlardan da anlaşılacağı üzere bu müesseselerin köyü kalkındıracağı iddiası bir masaldan başka birşey değildir. Bunların baltalandığı iddiasına gelince kanaatimizce bu müesseseler biraz ıslah edilerek sadece adları değiştirilmiştir. Baltalanan bir şey varsa kaymakamları yerlerinden eden valilere emir veren küçük memurları tir tir titreten hudutsuz bir hükümranlıktır. Cehaletin eline geçtiği zaman otoritenin neler yapabileceği hakkında bir fikir demek istiyorsanız Köy Enstitülerinin kurulduğu vilayetlerdeki halk ve münevverlerle teslim edin: Şaşarsınız. (Bu satırları yazanı cidden acıyorum. Art niyetli. A.Ç.)

Yalnız bu islahatın maalesef bir mahzuru oldu; Bunun gözden kaçırılmaması lazımdır. Bu ıslahat Köy Enstitüleri tam fiyasko vermeye bunlardan beklenilen neticelerin elde edilemediğini herkes görmeye başladığı zaman yapıldığı için ceza görmesi lazım gelenler bundan sıyrılmasını, suyun yüzeyine çıkmasını bildiler ve kendilerini bir nevi mazlum vaziyetine düşürmeye muvaffak oldular. Bugün susması lazım gelenlerin çoğu da bu yüzden konuşabilmektedir.

Gerçekten utanç verici yazıyı okudunuz. Bu Prof. Dr. çok zavallı. Acımak gerek. Böylesine kafalar Köy Enstitülerinin kapanmasına neden oldu. Türk çocuklarına, Türk köylüsüne yazık edildi. Köy Enstitüleri mezunu emeklisiyim. Gurur duyuyorum.