SAKARYA-DÜZCE-BOLU-EREĞLİ DEMİRYOLU PROJESİ
Ülkemizde demiryollarının inşa edilmesine yönelik ilk girişimler, yabancı kaynaklardan gelmiştir. Özellikle İngiltere, 1854/1855 Kırım Savaşı sonrası Osmanlı İmparatorluğu’nun Batı ile olan siyasi bağlantılarını güçlendirmek amacıyla, Hindistan’a ulaşımı kolaylaştıracak bir demiryolu imtiyazı talep etmiştir. 19. yüzyılın başlarından itibaren, ülkemizin ekonomik yapısında yaşanan köklü değişiklikler, demiryollarının sunduğu kitlesel, ucuz ve güvenli taşımacılıkla dünya pazarlarının büyümesine katkı sağlamıştır. Bu bağlamda, Anadolu’da çeşitli güzergahlarda demiryolu projeleri geliştirilmiş ve Sakarya-Düzce-Bolu hattı gibi önemli hatlar hayata geçirilme aşamasına gelmiştir.
Sakarya’dan Düzce-Bolu güzergahı boyunca Ereğli’ye demiryolu hattı yapılması fikri, Anadolu Demiryolu projesi hazırlıklarının ilk günlerinden itibaren gündemdeydi. Sakarya-Ereğli demiryolu hattı hem ekonomik hem de stratejik açıdan son derece önemlidir. Ereğli Havzası, Osmanlı devletinin en kaliteli kömür yataklarına ev sahipliği yapıyordu. Karadeniz’e kıyısı olan ülkelerle (Rusya gibi) savaş ihtimalinin oluşması, 19. ve 20. yüzyılda oldukça stratejik bir yakıt olan kömürün Ereğli’den İstanbul’a taşınmasında sorunlar yaşanması Osmanlı Devleti’ni zora sokmuştu.
Osmanlı Hükümeti, 1871 yılında 92 km uzunluğundaki Haydarpaşa-İzmit demiryolu hattını inşa ederek, bir süreliğine işletmesini de üstlenmiştir. Ancak beklenen kârın elde edilememesi üzerine, hattın işletme hakkı Seefelder, Hanson ve Zafiropulo konsorsiyumuna devredilmiştir. 1888 yılı itibarıyla, hat Deutche Bank’a ait bir gruba altı milyon Frank karşılığında satılmış ve bu grup, aynı zamanda 486 km uzunluğundaki Haydarpaşa-Ankara hattının inşa ve işletme imtiyazını da elde etmiştir. Osmanlı Hükümeti, Anadolu’nun demiryolu altyapısını sistematik bir şekilde geliştirerek uzun vadeli bir plan hazırlamış ve projeleri aşamalı olarak uygulamaya koyma kararı almıştır. Plan çerçevesinde inşaat işlemleri üç döneme ayrılmıştır.
| İNŞA EDİLECEK HATLAR | HATTIN MESAFESİ |
|---|---|
| I. Dönem | |
| Samsun-Amasya-Sivas Hattı | 392 Kilometre |
| İzmit-Ankara-Diyarbakır Hattı | 1.369 Kilometre |
| Halep-Diyarbakır Hattı | 485 Kilometre |
| Adapazarı (Sakarya)-Ereğli Hattı | 200 Kilometre |
| II. Dönem | |
| Bursa-Bozüyük Hattı | 114 Kilometre |
| Eskişehir-Kütahya-Konya Hattı | 472 Kilometre |
| Sivas-Kayseri Hattı | 150 Kilometre |
| Diyarbakır-Bağdat Hattı | 886 Kilometre |
| III. Dönem | |
| Bağdat-Basra Hattı | 440 Kilometre |
| Trablus-Humus-Antakya Hattı | 256 Kilometre |
Doğu Marmara ile Batı Karadeniz bölgesinin ekonomik ve sosyal entegrasyonunu sağlamak amacıyla inşa edilmesi planlanan demiryolu hattı, 19. yüzyılın son çeyreğinden itibaren önem kazanmaya başlamıştır. Sakarya’nın coğrafi konumu, İstanbul’u Anadolu şehirlerine bağlayan demiryolu ağı üzerinde yer alan bir kavşak olarak bu projeyi desteklemektedir. İstanbul Haydar Paşa İstasyonu’ndan başlayarak Sapanca Gölü kıyısından Arifiye İstasyonu’na kadar uzanan demiryolu, Arifiye’den güneyde Eskişehir ve doğuda Ankara yönlerine devam etmektedir. 1891’de Bilecik’e ve 1893’te Ankara’ya ulaşan bu demiryolu hattı, Sakarya şehir merkezinin Anadolu Demiryolu ile olan bağlantısını güçlendirmek amacıyla 8 kilometrelik bir ek hat inşasına ihtiyaç duymuştur ve bu sayede şehir merkezi, Arifiye İstasyonu aracılığıyla kritik bağlantılara kavuşmuştur.
Adapazarı-Ereğli arasında bir demiryolu hattının inşasına yönelik ilk ciddi teşebbüs 1910-1911 yıllarında gerçekleştirilmiştir. 1910 yılında Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, “Deniz seferberliği dönemindeki kömür ihtiyacının karşılanması” için stratejik öneme sahip Sakarya-Ereğli hattının inşasını önermiştir. Osmanlı Devleti, bu talebi değerlendirdiğinde, Adapazarı şube hattının Düzce’ye kadar uzatılmasının ve buradan Ereğli’ye demiryolu yapılmasının daha uygun olacağına karar vermiştir. Babıali, Sakarya-Ereğli demiryolu hattının mesafesi ve inşaat maliyetleri üzerine çalışmalar yaparak, Adapazarı-Düzce hattının 75 kilometre, Düzce-Ereğli hattının ise yaklaşık 175 kilometre olacağını tahmin etmiştir. Ayrıca, Adapazarı-Düzce hattının Nafıa Nezareti tarafından “birinci derecede mühim hatlardan” biri olarak değerlendirildiği belirtilmiştir.
Bolu Mutasarrıflığı, Sadrazama gönderdiği telgrafta Adapazarı-Bolu demiryolu hattının inşasının bir an evvel tamamlanmasını talep etmiş; bu projenin bölge halkı tarafından büyük bir umutla beklenildiğini bildirmiştir. Bâb-ı Âlî, hattın uzunluğu ve maliyeti gibi hususları içeren raporları inceledikten sonra, Adapazarı-Düzce hattının inşasına 1911 yılında başlanması için Anadolu Demiryolu Şirketi ile müzakerelere başlanmasını kararlaştırmıştır. Sözleşmenin imzalanıp onaylanması için Meclis-i Mebusan’a gönderilmesinin ardından, Sakarya-Bolu hattının sözleşmesinin duraksama yaşaması dikkat çekmektedir. 1910-1911 yıllarında Batı Karadeniz’i demiryolu ile İstanbul’a bağlama yönündeki çabalar, İtalya’nın Trablusgarp’ı işgal etmesi ve sonrasında Balkan Harbi’nin patlak vermesiyle gündem dışı kalmıştır; bu durum, Osmanlı Devleti’nin muharebeler sürecine girmesiyle birlikte Adapazarı-Ereğli hattının inşa fikrinin askıya alınmasına yol açmıştır.
Birinci Dünya Savaşı esnasında, kömür sıkıntısı sorunu çözülemediği için Sakarya ile Ereğli’yi birbirine bağlayacak demiryolu inşası 1917 yılının başlarında yeniden gündeme gelmiştir. Osmanlı Hükümeti, bu kapsamda Anadolu Demiryolu Şirketi ile Sakarya-Bolu Demiryolu hattının inşası konusunda müzakereler yaparken, Avusturya-Macaristan Askeri Murahhasları tarafından beklenmedik bir teklif alınmıştır. Söz konusu teklifte, Osmanlı Hükümeti’nden Sakarya-Zonguldak demiryolunun işletme hakkının verilmesi ve güzergâh çevresindeki madenlerin kullanım imtiyazı talep edilmiştir. Ancak, bu teklif Osmanlı devlet adamları tarafından reddedilmiştir.
Sakarya-Ereğli demiryolu hattı proje düzeyinde kalmış dolaysıyla hayata geçirilememiş bir güzergâh da olsa, bu tren hattının inşasına yönelik olarak gerçekleştirilen çalışmalar demiryolu hatlarının yapımıyla ilgilenen yerli uzman ve mühendislerin önemli bir takım deneyim ve tecrübeleri edinmelerini de sağlamıştır. Zira Karadeniz Bölgesi gibi engebeli ve yumuşak dokuya sahip bir arazide tren hattı inşa etmeye yönelik olarak gerçekleştirilen bu çalışmalar, ilerleyen dönemde Anadolu’da inşa edilecek demiryolu hatlarına ilişkin faaliyetlerde yerli uzman ve mühendislerin azımsanamayacak bir birikime sahip olmalarına da katkısı olmuştur.
KAYNAKÇA
Engin KIRLI, “SAKARYA-DÜZCE-BOLU-EREĞLİ DEMİRYOLU PROJESİ”. Tarih Araştırmaları Dergisi, c. 38, sy. 65, 2019, ss. 327-60.
Ş. T. KAYA, “Demiryolu İşletmeciliği ve Demiryolu Mühendisliği”, Demühder, sy. 6, ss. 47–51, Aralık 2017.
Avni ZARAKOĞLU, “MEMLEKETİMİZDE DEMİRYOLU POLİTİKASI”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 7, sy. 3 (Mayıs 1950).