Beşeri Coğrafya
İdari coğrafya yeryüzünde siyasi birimler meydana getiren devletleri, idari bakımdan inceleyen bir bilim dalıdır. İç İşleri Bakanlığının 2018 yılı verilerine göre Türkiye’de 81 il idari ünitesi mevcut olup, bunun 30 tanesi büyükşehir statüsündedir. Toplam ilçe idari ünitesi sayısı 921, köy sayısı 18338, mahalle sayısı ise 32007’dir. Büyükşehir ilçe belediyesi sayısı 519, ilçe belediyesi sayısı 402 ve belde belediyesi sayısı 396’dır.
Ülke | Türkiye |
Bölge | Marmara Bölgesi |
Vali | Çetin Oktay Yıldırım |
Belediye Başkanı | Ekrem Yüce |
Yüzölçümü | 4,823 km² |
Rakım | 31 |
Nüfus 2020 | 1.042.649 |
Alan Kodu | 264 |
Plaka | 54 |
Resmi Site |
Tablo 1 Sakarya İli Genel Özellikleri
İlin oluşumundan sonra günümüze kadar bazı idari değişiklikler olmuştur. Bu değişimin en etkili olanı 2000 yılında Büyükşehir Belediyesinin kurulmasıyla olmuştur. Sakarya; 14.01.2000’de kabul edilip 06.03.2000 tarihli 23985 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “593 Sayılı Sakarya İlinde Büyükşehir Belediyesi Kurulması Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararname” ile büyükşehir belediye statüsü kazanmıştır. Takip eden dönemde 2008 yılında, merkez ilçeyi oluşturan dört metropol semt ilçesi oluşturulmuştur ve daha önce ismi “Adapazarı Büyükşehir Belediyesi” iken “Sakarya Büyükşehir Belediyesi” olarak değiştirilmiştir.Adapazarı, Serdivan, Erenler ve Arifiye, adı geçen semt ilçeleridir.
Son yasal düzenlemeyle büyükşehirlerin hizmet sınırı tüm il sınırı olarak belirlenmiştir. Böylece kırsal-kentsel alan ayrımı yapılmaksızın ilin tümü şehir alanı olarak kabul edilmiştir (28489 sayılı Resmi Gazete, 2012). Mevcut düzenlemenin etkilerini yaşamsal anlamda hemen görmek mümkün
değildir. Gerçekte yasadan önce köy, yasadan sonra mahalle olan yerleşmelerin fonksiyonları değişmeyip mevcut olan faaliyetler aynen devam etmektedir. Değişen ise köy idari alanlarının kentsel idari alanlara dönüşmesi ve köy nüfusu olarak geçen nüfusun kentsel nüfusa dâhil olmasıdır. Coğrafi bakımdan yerleşme yine köy yerleşmesi ve kırsal yerleşmedir. Çünkü idari taksimattaki değişiklik yerleşmenin fonksiyonlarını etkilememiştir. Büyükşehir Belediyesi uygulamalarıyla büyük şehirlerin yakınında bulunan bazı yerleşmeler kırsal karakterli olmalarına karşın büyükşehirlerin idari sınırlarına mahalle olarak dâhil edilerek nüfus sayımlarında şehir nüfusu içinde sayılmışlardır. (Son Büyükşehir yasası ile (6360 sayılı yasa) Türkiye bütününde 81 il idari ünitesi bulunmaktadır. Bunun 30 tanesi büyükşehir statüsünde, 51 tanesi normal il idari ünitesi statüsündedir. (ÖZÇAĞLAR, 2005)
Adapazarı ismi yerleşmenin ilk kurulduğu andan itibaren sahip olunan konum özelliği ve Pazar fonksiyonu nedeniyle kullanılagelmiştir ve halen yöre insanı tarafından bu şekilde kullanılmaktadır. Uzun yıllardan beri yerleşmiş olan bu kullanımı değiştirmek hem gereksiz hem de zor olacağından ,sadece Adapazarı semt ilçesinin adının değiştirilmesi yeterli olacaktır. (KARAKUZULU, 2010)
Hali hazırda Sakarya İli’nde il arazisinin tamamı kentsel idari alan olarak kabul edilmektedir. İl sınırları içinde kalan köy yerleşmeleri de kırsal mahalle statüsüne alınmıştır. Oysa, merkez ilçe (Adapazarı, Erenler, Serdivan, Arifiye) ile 12 taşra ilçesinin merkezleri kentsel idari alanları oluşturmaktadır. Kasaba yerleşmesi karakteri taşıdıkları halde Alifuatpaşa, Kuzuluk, Dokurcun ve Limandere’nin belediye teşkilatları kaldırılmış ve bağlı bulundukları ilçelere mahalle yapılmıştır. Her ne kadar 6360 sayılı yasa ile il sınırları içindeki yerleşmelerin tamamı kentsel alan olarak kabul edilmişse de, coğrafi açıdan yerleşmelerin fonksiyonel özellikleri değerlendirildiğinde, Sakarya ilinde şehir özelliği taşıyan yerleşmeler, dört metropol semt ilçesinin oluşturduğu il merkezi yani Adapazarı şehri (Adapazarı, Erenler, Serdivan, Arifiye ilçe merkezleri, nüfusu 404802 kişi) ile Akyazı (34445 kişi), Hendek (51610 kişi), Karasu (42047 kişi), Pamukova (19677 kişi) ve Sapanca (27502 kişi) ilçe merkezleridir. Bu kabul doğrultusunda il toplam şehir nüfusu 580.083 olarak belirlenmektedir. 2017 yılı il toplam nüfusu 990214 olduğuna göre, bu nüfusun yaklaşık % 59’u şehir nüfusudur.
Sakarya İli sınırları içerisinde 11 adet kasaba yerleşmesi bulunmaktadır. Bu yerleşmeler henüz şehirleşme sürecine girememiş, şehre ait özellikleri tam manasıyla sağlayamamış yerleşmelerdir. Bu kasabaların yedi tanesi ilçe merkezi görevini üstlenmişlerdir. Bunlar, Ferizli (17989 kişi), Geyve (29585 kişi), Karapürçek (7700 kişi), Kaynarca (6610 kişi), Kocaali (12512 kişi), Söğütlü (5770 kişi) ve Taraklı (3171 kişi) ilçe merkezleridir. İlçe merkezi görevi üstlenmemiş kasaba yerleşmelerini de Alifuatpaşa (5642 kişi), Kuzuluk (6429 kişi), Dokurcun (2213 kişi) ve Limandere (2135 kişi) kasabaları oluşturmaktadır (Şekil 2). Ancak bu belediyeler, belde ismiyle tek mahalle olarak bağlı bulundukları ilçenin belediyesine katılmıştır. Bu bağlamda il nüfusunun yaklaşık, % 9,5’i kasabalarda yaşamaktadır. Bu durumda Sakarya ilinde yaşayan nüfusun % 31,5’i köy yerleşmelerinde yaşamaktadır. Merkezi ve yerel yönetimler tarafından yapılacak olan fiziki, ekonomik ve sosyal planlamalarda tüm il alanı kentsel alan ve tüm nüfus da şehir nüfusu olarak kabul edilerek planlama yapılır ise planlamaların sağlıklı ve sürdürülebilir olması mümkün olmayacaktır. Bu nedenle mutlaka yerleşmelerin fonksiyonel özellikleri ve nüfus özellikleri irdelenmeli ve buna istinaden, şehir, kasaba ve köy yerleşmeleri şeklinde kategorize edilmelidir. Çünkü yapılacak planlamaların yerleşmelerin karakterine uygun bir şekilde olması hem uygulanabilirlik hem de sürdürülebilirlik açısından son derece önemlidir.
Kaynakça:
- KARAKUZULU, Z. (2010). Sakarya İlindeki Kasaba Yerleşmeleri. İstanbul: Değişim Kitabevi.
- ÖZÇAĞLAR, A. (2005). Türkiye İdari Bölümlerinin. Coğrafi Bilimler Dergisi, 1-25.
- TÜİK. (2020). Güncel Nüfus Değerleri. Ankara: govtr.
- https://www.tbmm.gov.tr/
Küresel olarak önemi her geçen gün artmakta olan ulaşım olgusu üzerinde, günümüz şehirleri sürdürülebilir ulaşım politikaları belirlemek ve bunları uygulamak için sürekli çaba içerisindedirler. Ülkemizde son yıllarda yaşanan ekonomik büyümeye ve kentleşmeye paralel olarak Sakarya İl’inde de artan ulaşım talebi, beraberinde ulaşım sistemi optimizasyonu ve yeni ulaşım projeleri gereksinimini getirmiştir. İl genelinde halkın ihtiyaçlarına cevap verebilen, ekonomik, konforlu, sürdürülebilir ve çevre dostu bir ulaşım sisteminin ihdas edilmesi gerekmektedir.
Ulaşım Sistemi: Sakarya İli, doğudan Düzce İli, güneydoğudan Bolu İli, güneyden Bilecik İli, batıdan Kocaeli İli ve kuzeyden ise Karadeniz ile çevrilidir. Sakarya’da kara, deniz ve demir yolu ulaşımından yararlanılır; hava ulaşımı yoktur.
Karayolları
Şehri Doğu-Batı aksında ikiye bölen ve Sapanca Gölü’nün güneyinden geçen TEM otoyolu, Yunanistan’a ve Bulgaristan’a doğru devam eden bağlantı yollarıyla Türkiye’yi Avrupa’ya bağlayan karayolu durumundadır. İlin kuzey kesimindeki yerleşimlerin il merkeziyle bağlantısını iki devlet yolu; İstanbul›dan Şile-Kandıra üstünden gelerek, Kaynarca ilçe merkezinden geçen ve Adapazarı›na ulaşan yol ve doğuda Zonguldak›tan Ereğli Akçakoca üzerinden gelen ve kıyıyı izleyerek Karasu ilçe merkezinden geçip Adapazarı’na bağlanan yol sağlamaktadır. Kuzey ilçeleriyle bağlantıyı sağlayan yollar genel olarak bölünmüş karayolu olarak yeniden inşa edilmiştir. Güneyle bağlantı ise, E-5 ile birleşen Antalya karayolu ile sağlanır. Ulaşım ağı içinde en yoğun bölgeler şehir merkezi olarak kabul edilen Adapazarı, Erenler ve Serdivan ilçeleridir. Kentin büyümesi hızla devam etmektedir. Dolayısıyla yakın gelecekte bu bölgelerdeki trafiğin daha da yoğunlaşması hatta yeni yoğunlukların ortaya çıkması kuvvetle muhtemeldir. Kenti kuzey ve güney olarak ikiye bölen TEM otoyolunun yanı sıra D-100 ve D-650 şehre hizmet eden en önemli yollardır.
2011 yılında Arifiye ’de kullanıma açılan Sakarya Büyükşehir Terminali hem ilçelerden gelen araçlara hem de şehirler arası otobüslere hizmet vermektedir. Hemen hemen bütün ilçe araçlarının şehir merkezi bağlantısı bulunmaktadır.
Demiryolları
Sakarya İli, Marmara Bölgesi’ni başkent Ankara ve Anadolu’nun diğer şehirlerine bağlayan demiryolu güzergâhının üzerinde yer almaktadır. İstanbul Haydarpaşa’dan başlayan demiryolu, İzmit’in 10 km doğusuna kadar E-5 karayolunun hemen yanında ona paralel olarak uzanır. E-5’den ayrılan demiryolu, Sapanca Gölü’nün güney kıyısını izleyerek Arifiye İstasyonu’na uzanır. Arifiye istasyonu, ana hattan ayrılarak 8,5 km bir mesafe ile Adapazarı Garı’na bağlanır. Arifiye ‘den güneye yönelen ana demiryolu ise Arifiye Eskişehir karayolunu takip ederek daha sonra Ankara’ya ulaşır. Adapazarı demiryolu İstanbul’a 141 km, Ankara’ya 436 km mesafededir. Arifiye ’den Anadolu’nun pek çok yerine tren seferleri vardır. Ayrıca İstanbul irtibatlı her gün karşılıklı olarak düzenli tren seferleri yapılmaktadır. Sakarya’dan geçen mevcut YHT hattı İstanbul (Pendik) – Eskişehir – Ankara ve İstanbul– Eskişehir – Konya arası hizmet etmektedir. Bu hatların Sakarya İli içindeki istasyonu ise Arifiye YHT istasyonudur. Şehrin geleceği için son derece önemli bir diğer raylı sistem projesi ise ‘Adapazarı – Karasu Limanı – Ereğli- Bartın Limanı Bağlantı Hattı Demiryolu ’dur. Çift hat, elektrikli ve sinyalizasyonlu olarak planlanan sistemin proje hızı 120 km/saattir. Toplamda 288 km uzunluğundaki proje kapsamında 108 adet menfez, 49 adet alt geçit, 7 adet üst geçit, 24 adet köprü ve viyadük bulunmaktadır. Marmara Bölgesine en ekonomik şekilde nakliyesinin sağlanması amacıyla planlanmıştır. Ayrıca, Karadeniz Havzasından gelecek olan yüklerin Karasu Limanı üzerinden taşınması ile İstanbul Boğazı trafiğinin azaltılmasına katkı sağlayacaktır.
Denizyolları
Tarih boyunca doğu ile batı arasındaki karayolu taşımacılığında önemli roller üstlenmiş Sakarya’nın dünyaya açılan yeni kapısı Karasu Limanı’nın birinci fazı 2017 yılı Mart ayında hizmet vermeye başlamıştır. Sakarya’nın kuzeyinde yer alan ve Batı Karadeniz’in en büyük limanlarından biri olan Karasu Limanı’nın inşası 1995 yılında başlamış ve 22 yıl sürmüştür. Uluslararası taşımacılığa ek olarak, sahip olduğu karayolu ve demiryolu bağlantıları ile yurt içinde de geniş bir alana hizmet verme kapasitesine sahiptir. Sakarya üzerinden sağlanan demiryolu bağlantısı ile de çok daha çevreci ve düşük maliyetli taşımacılık hizmeti sunmaktadır.
Özellikle Avrupa, Orta Asya, Rusya ve Balkan ülkelerine Karadeniz üzerinden yük taşımacılığı hizmeti vermesi hedeflenen Karasu Limanı hem bulunduğu bölgeye ticari hareketlilik getirecek hem de yeni yatırımları çekecek önemli bir odak noktasıdır. Bu derece yüksek potansiyellere sahip bir liman, şehrin ve bölgenin ulaşım sistemini de etkileyecektir. Sakarya İl’inin tamamı, ama özellikle de kuzey kesimleri için sürdürülebilir şehirleşme ve uzun vadeli kalkınma politikaları üretmesi gerekmektedir.
Havayolları
Sakarya’da havaalanı yoktur. En yakın havaalanı 120 km uzaklıktaki İstanbul Sabiha Gökçen Uluslararası Havalimanıdır. Doğu Marmara Bölgesi’nin yükselen yıldızı Sakarya için hem planlanan hem de inşası devam eden karayolu, demiryolu ve deniz yolu yatırımlarına ek olarak sivil havacılığa hizmet edecek bir havalimanı ihtiyacı da bulunmaktadır. Sakarya İl sınırları dâhilinde yeni bir havaalanı projesi de mümkün gözükmektedir. Bu konuda sivil toplum kuruluşları ve Sakarya Üniversitesi tarafından geliştirilen projeler mevcuttur.
Kaynakça:
Sakarya’nın Fiziki, Beşerî ve İktisadi Coğrafya Özellikleri (2018), Sakarya’nın Ulaşım Özellikleri Dr. Öğr. Üyesi Cem Kırlangıçoğlu, Sayfa 605-630.