Atatürk'ün Sakarya Ziyaretleri

Atatürk’ün Adapazarı Ziyaretleri Kronolojisi, Sabahattin Özel (2004) tarafından yazılan Atatürk’ün Büyük Taarruz Öncesinde Adapazarı-İzmit Gezisi (12-24 Haziran 1922) esas alınarak hazırlanmıştır.

1920	Mustafa Kemal Paşa Kurtuluş Savaşı sürerken, Geyve Belediye Başkanı Rasim Turhan’ın evinde geçirmiştir.
1920	Geyve Boğazı’na konuşlanmış askeri karargâhı ziyaret etmiştir.
1920	Mekece’deki Halit Paşa Karargâhı’nı ziyaret eden Atatürk daha sonra Ankara’ya hareket etmiştir.
14.06.1922	Geyve’den Adapazarı’na hareket etmişti.
14.06.1922	Doğançay istasyonunda İzmit Mutasarrıfı Sadettin Bey, eşraf ve Müdâfaa-i Hukuk heyetlerince karşılanmıştı.
14.06.1922	Paşa ikametine tahsis edilen Adapazarı Askerlik Şubesi eski başkanı Binbaşı Baha Bey’in istasyon civarındaki evine annesi Zübeyde Hanım ile buluşmuştu.
14.06.1922	Mustafa Kemal Paşa evin civarına yaklaştığında kalabalık yüzünden otomobilden inmek zorunda kalmış, eve kadar yürüyerek gitti.
14.06.1922	Mustafa Kemal Paşa 14 Haziran gününü annesiyle hasret gidererek, istirahat ederek geçirdi.
14.06.1922	Gün içerisinde Hâriciye Vekili Yusuf Kemal Bey’e (Tengirşek) Claude Farrere görüşebileceği ile ilgili telgraf çekmişti.
15.06.1922	Mustafa Kemal Paşa Adapazarı’nda geçen ikinci gününde çarşı ve pazarı muhtelif mağaza ve dükkanlara uğrayarak herkesten kendi sanatlarına dair bilgiler almıştı.
15.06.1922	Atatürk, esnafa sattıkları yabancı malların nereden geldiği, hangi fabrikanın malı olduğuna dair sorduğu sorular, esnaf tarafından tatminkar bir şekilde cevaplandırılmıştı.
15.06.1922	Başkomutanın halk arasındaki tabii davranışları, alçak gönüllü hareketleri son derece iyi etki yapmıştı.
16.06.1922	Atatürk, Cuma namazını Camii Şerifte (Orhan Camii) kılmıştı.
16.06.1922	Öğleden sonra Çark’ta şerefine düzenlenen müsamerede “Kurtuluş Günlerine Doğru” adlı üç perdelik milli bir piyes oynanmış, sahra hastanesini gösteren son sahnedeki bir yaralının manzarası Gazi Paşa’nın gözlerini yaşlarla doldurmuştu.
16.06.1922	Halkın ve öğrencilerin katıldığı müsamerede çeşitli milli oyunlar oynanmış, özellikle milli ordunun efradınca perde aralarında söylenen Türkçe dualar pek etkili olmuştur.
16.06.1922	Gazi’nin Adapazarı’na teşrifini haber alan Hendek Numune Okulu öğretmen ve öğrencileri vaktin gecikmesine rağmen Adapazarı’na yetişmişler, müsamerede hazır bulunmuşlardı.
16.06.1922	Müsamerenin bitiminde Paşa’nın yolu üzerinde tek tip elbiseleriyle, önde musiki takımları olduğu halde, omuzlarında “Ya İstiklal Ya Ölüm”, “Hakkıdır Hakka Tapan Milletimin İstiklâl” levhası ve mızraklarıyla bir hürmet safı oluşturmuşlardı.
16.06.1922	Hendek Numune Okulu öğrencilerini belirlediği bir mahalle yerleştirerek, kendilerinden marşlar, manzumeler okumalarını istemişti. Mustafa Kemal Paşa, özellikle, öğrencilerin iki defa okudukları marşını bütün ruhuyla alkışlamıştı. Öğrencilere tekrar tekrar teşekkür ederek, kendilerine şeker dağıttırmış, o sırada asker için hazırlanan karavanadan bir kaşık yemek tadarak halkın coşkun tezahüratı arasında ikametgahına gitmişti.
16.06.1922	Mustafa Kemal Paşa bahçe kapısına geldiği sırada öğrencilerden 124 Nolu İsmail Vefa, okulunu takdim etmiş, Paşa, öğretmen ve öğrencilerin her birinin ellerini büyük bir içtenlikle sıkmıştı.
16.06.1922	Kendilerine “Bendeniz için uzak yoldan buraya kadar ihtiyâr-ı zahmet edişinize müteşekkirim. Ne ile geldiniz? Selametle avdet ediniz” gibi cümlelerle hitap ederek, hem öğretmenleri, hem de pek dinç bulduğunu söylediği öğrencileri onurlandırmıştı.
16.06.1922	Öğrenciler bizzat kendi şubeleri eseri olan Sakarya Marşını söyleyerek yürüyüşe geçtiklerinde, Mustafa Kemal Paşa da Çark’tan askerlik şubesine kadar olan mesafeyi öğrencilerin arkasında yürümüştü.
16.06.1922	Mustafa Kemal Paşa 16 Haziran günü Adapazarı’nda bazı telgraf haberleşmelerinde de bulunmuştu.
17.06.1922	Anadolu’da Yenigün gazetesinin Adapazarı’na özel olarak gönderdiği muhabiri Mustafa Kemal Paşa’yla bir mülakat yapmış, kendisine günün önemli meseleleriyle ilgili sorular yöneltmişti. Anadolu’da mezalim yapıldığı, bu konuda tahkikat yapılmasıyla ilgili öneri hakkındaki görüşleri sorulduğunda; “İngilizler sulh meselesinde notalar teatisi suretiyle maksatlarında muvaffak olamayınca faaliyet için başka bir zemin bulacaklardı. Yavel ‘in (Jowell) yalanları bu ihtiyaçlarını tatmin etti. Fakat, bu defa da yanlış adım attıklarını cihan çabuk anlayacaktır” cevabını vermişti. Yunanlıların Samsun’u bombardıman etmeleri ve sonradan Yunan donanmasının telakki ettiği hareket serbestisi hakkındaki görüşlerini; “Yunanlıların korsanca hareket edeceklerini evvelden dahil-i hesap etmiştik” şeklinde ifade etmiş, batıdaki ve doğudaki durumumuzla ilgili bir soruyu şöyle cevaplamıştı: “İngilizler muhtelif hareketleriyle milletin azmini kuvvetlendiriyorlar. Rusya ile dostluğumuz daima kuvvetli esaslara maliktir”. Mustafa Kemal Paşa son olarak Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu’nda değişiklik yapılıp yapılmayacağı sorusunu “hayır, Teşkilât-ı Esâsiye’de tadilat yoktur ve olmayacaktır” diyerek cevaplandırmıştı.
19.06.1922	Pazartesi gerçekleşen Vakıf (Sabihanım Kız) Mektebi ziyaretine Atatürk beraberinde kaymakam ve belediye başkanının da bulunduğu kalabalık grupla katılmıştır.
20.06.1922	Öğleden sonra DETA Fabrikası’nı (Ahşap ve Demir Fabrikası) ziyaret etmiştir.
21.06.1922	Adapazarı’nın düşman işgalinden kurtuluşunun 1. yıldönümü törenlerine katılmıştır.
21.06.1922	Törenlerde topluca dua edildikten sonra kısa ve heyecan veren konuşmasıyla Adapazarlılara “yakında düşmana kesin darbenin indirileceğinden emin olunmasını, özgürlük ve bağımsızlık günlerine kavuşmanın yakın olduğu” ifade etmiştir.
19.05.1931	Adapazarı kazasının Akyazı nahiyesi Kuzuluk köyündeki maden suyunun işletilmesi için ihale açıldı^[1] ve Kuzuluk Maden Suyu İşletmesi’ne maden suyu arama ruhsatı verildi^[2]. Mustafa Kemal Atatürk’ün, Kuzuluk Maden Suyu İşletmesi’ne ruhsat verilmesi ve çalışmaya başlaması ile bizzat ilgilendiği bilinmektedir^[3].
25.09.1931	Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal Paşa, Arifiye istasyonundan geçmek suretiyle İzmit yönüne gitti[4].
18.07.1934	Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal Atatürk Adapazarı’nı ikinci defa ziyaret etti[1].
18.07.1934	20.00’de Adapazarı’na gelerek, törenle karşılandılar. Adapazarı’nda Atatürk’ün geçeceği yollara yirmiden fazla tak dikilmiş, şehir baştanbaşa ışıklarla donatılmıştı. Caddeye kurulan zafer takı üzerinde “Gazimizi sonsuz saygılarla selamlarız” ifadesi bulunuyordu. Doğruca Halkevi’ne gelen Atatürk, burada öğretmen, memur, halk Adapazarılılarla görüşmeler yaptı. Daha sonra Hasan Cavit Bey’in istasyon karşısındaki evinde bir süre dinlendi. Bu sırada gençlerin fener alayı, Adapazarı’na ayrı bir güzellik ve heyecan katıyordu. Gece yarısına doğru Atatürk, arkadaşlarıyla birlikte istasyona geldi.
20.09.1934	Atatürk, Arifiye üzerinden demiryolu vasıtasıyla İzmit yönüne geçiş yaptı[1].

Kaynakça

Özel, S. (2004). Atatürk’ün Büyük Taarruz Öncesinde Adapazarı-İzmit Gezisi (12-24 Haziran 1922). Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları.